مستند سرزمین آبها

مصاحبه با مرتضی نصرالهی تهیه کننده وکارگردان این مستند

۱۲ سال تحقیق برای روایت آذربایجان ایران

کارگردان مستند ۶ قسمتی «سرزمین آب‌ها» می‌گوید که این اثر ماحصل ۱۲ سال تحقیق درباره شمال‌غرب ایران است؛ از موسیقی عاشیق‌ها تا دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه. به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مجموعه مستند 6 قسمتی «سرزمین آب‌ها» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مرتضی نصرالهی تولید جدید شبکه مستند سیماست که از امشب هر هفته شنبه‌ها پخش می‌شود. نصرالهی کارگردان این مجموعه ضمن معرفی این مستند گفت: «سرزمین آب‌ها» سیمای کاملی از آذربایجان ایران است که در 6 قسمت 40 دقیقه‌ای آماده شده است. پیکر نیمه جان دریاچه ارومیه نقطه آغاز سفر من به سرزمین آب‌هاست؛ سرزمینی حاصلخیز و چهار فصل در شمال‌غرب ایران، با رودخانه‌های بی‌شمار، تالاب‌های شگفت‌انگیز، کوه‌های سر به فلک کشیده، دره‌های هولناک، آبشارها، دشت‌ها و جنگل‌هایی که زیستگاه صدها گونه گیاهی و جانوری است.

این مستندساز درباره قسمت اول این مجموعه که امشب پخش می‌شود توضیح داد: از سال 1385 که دریاچه ارومیه به سمت خشکسالی رفت به دنبال عوامل این اتفاق رفتم. اینکه چرا آب‌های آن کم شده است؟ آیا الگوی کشاورزی تغییر کرده است؟ آب‌های زیرزمینی پایین رفتند؟ و … همه این عوامل در بخش نخست این مستند با نام «از چشمه تا دریاچه» مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش توضیح می‌دهیم که این آب‌ها از کجا می‌آمدند و چرا اکنون حضورشان کمرنگ شده است. نصرالهی با اشاره به موضوع قسمت دوم این مجموعه مستند گفت: همانطور که می‌دانید منطقه شمال‌غرب ایران طبیعت زیبایی دارد؛ برهمین اساس، در قسمت دوم مستند، سراغ آفرینش طبیعت در سرزمین آب‌ها رفتیم، همین‌جا باید اشاره کنم که سرزمین آب‌ها شامل 20 تا 25 شهر می‌شود. بنابراین این مستند فقط متعلق به یک شهرستان خاص نیست، بلکه برای یک منطقه بزرگ است که به صورت مشترک از آذربایجان غربی و شرقی و حتی برخی شهرهای کردستان را در برمی‌گیرد.

وی اضافه کرد: در این مجموعه مستند به تماشای بوم هزار رنگ زندگی و آداب و رسوم مردمان این پهنه جغرافیایی می‌نشینیم. سرزمینی که آیین‌های کهن آن، تپه‌ها، قلعه‌ها، آتشکده‌ها و معابد باستانی‌اش نشان می‌دهد زمانی مهد فرهنگ و تمدن بشری بوده است. وی با تأکید بر اینکه ساخت این مستند 12 سال طول کشیده است، گفت: پژوهش اصلی این مستند از سال 1386 شروع شد و درحین همین تحقیقات در سال 1390، یک مستند گردشگری درباره آذربایجان تولید کردم که همان زمان از شبکه استانی پخش شد. همان سال ایده ساخت مجموعه «سرزمین آب‌ها» به ذهنم رسید. دلیل انتخاب این نام این بود که در شمال غرب ایران، 63 رودخانه به دریاچه ارومیه می‌ریزد و آب آن را تشکیل می‌دهند.

وی اضافه کرد: در همین قسمت از مستند، به سؤالاتی نظیر سنگ‌ها کی آتشفشانی شدند، دریاها چطور تشکیل یافتند، جنگل‌ها چطور پدید آمدند، چرا جنگل‌های سرزمین آب‌ها پهن برگ هستند و جنگل‌های اروپا و آمریکا سوزنی برگ هستند و … پاسخ دادیم. بنابراین می‌توان گفت این قسمت گردشگری توصیفی نیست، بلکه مستندی پژوهشی علمی است که نشان می‌دهد طبیعت زیبای منطقه چطور ساخته شده و چگونه می‌توان از آن نگهداری کرد. در حقیقت، سعی کردیم مستند متفاوتی تولید کنیم؛ برای مثال، همه می‌دانند سیب مراغه خوب است اما همه نمی‌دانند این سیب 12 برابر آب‌بر است و به همین دلیل باعث می‌شود آب‌های زیر زمینی از بین بروند و باید الگوی کشت را تغییر بدهیم.

کارگردان مستند «سرزمین آب‌ها» درباره قسمت سوم این مجموعه توضیح داد و گفت: در قسمت سوم این مستند به حیات وحش پهنه «سرزمین آب‌ها» پرداختیم. در دنیا 7 تالاب بین‌المللی برای مهاجرت پرندگان وجود دارد که یکی از آنها در جنوب دریاچه ارومیه است. در این قسمت از مستند، سرگذشت این تالاب‌، پرندگان، چارپایان، حیوانات آبزی، مارها و خزندگان و … که در این منطقه وجود دارد را بررسی کردیم. وی با اشاره به اینکه در قسمت چهارم «نگاهی به تاریخ و تمدن» در سرزمین آب‌ها داریم، بیان داشت: همانطور که می‌دانید هرجایی که آب وجود دارد، تاریخ و تمدن نیز وجود دارد، چرا که انسان‌های پیشین همواره در کنار آب‌ها شهرسازی کردند. برهمین اساس، از 12 هزار سال قبل که نخستین نشانه‌های تمدن در این منطقه ایجاد شده است، شروع کرده و تا امروز پیش آمدیم. البته این قسمت از مستند یک نکته منحصر به فرد دارد و آنهم این است که از تمدن‌های جدیدی در این منطقه سخن گفته‌ایم.

کارگردان و تهیه‌کننده این مجموعه 6 قسمتی درباره موسیقی استفاده شده در این اثر گفت: باید اشاره کنم که برای تیتراژ فیلم، موسیقی محلی ساختم. همچنین موسیقی‌هایی که در قسمت پنجم و ششم استفاده شده است، دقیقاً همان‌هایی است که توسط برخی از روستاییان خوانده شده و من آنها را ضبط کردم و به عنوان موسیقی در طول اثر استفاده کردم. این موضوع باعث شد تا موسیقی تکراری که قبلا در آثار دیگر پخش شده است، نداشته باشیم. همچنین از کارهای گرافیکی زیادی استفاده کرده‌ایم.