اؤزگه سینه قویو قازان اوزو دوشر – ناغیل
بئله روايت ائديرلر كي قديم اوزاق بير كندده بير آنا ايله اوغول بيرليكده ياشاييرميشلار. اونلارين دونيا ماليندان هئچ زادلاري يوخ ايميش. اري اؤلن گوندن بري آرواد، اوغلونون لازم اولان احتياجلاريني تامين ائتمك اوچون آغير زحمتلره دؤزوب، اليندن گلني اسيرگه ميردي. مثلا قونشولارين، قويونلاريني ساغيب، پالتارلارين يوماقلا باشلاريني دولانديريردي.
گونلر كئچير، آي دولانير. كيچيك احمد عمللي- باشلي بؤيويوب، جوان بير اوغلان اولوب. آرواد دئيير: اي اوغول ايندي منيم قوجاليق و سنين ده ايشله مه لي وقتين دير. اولماسا بير ايش فكرينده اول، بلكه ياشاييشيميزي دولانديرا بيلك. اوغلان آناسي نين سؤزونه راضيليق وئريرب سحر ايش دالينجا شهره گئده جگم- دئيير.
اوزوزه خيرلي سحرلر آچيلسين. سحر آچيلير،اوغلان گئدير شهره. بير چوخلاري كيمي اودا شهرين ميدانچاسيندا دايانير و گؤزله ييركي، بير نفر گليب اونو ايشه آپاراجاق. احمد نه قدر گؤزهله يير، گؤرور يوخ اونو هئچ دينديرهن اولمادي، اؤزوده ناهارا آز قالير. احمد گؤرور يوخ اگر اون گون ده دايانسا ايش بئله قاباغا گئتمه يه جك. اونا گؤره شهري دولانماغا باشلاييرتي، بلكه الينه بير شئي دولاشسين. اوغلان خيابانلاري، كوچهلري گزديكجه اميد سيزلشير. آخيردا گليب، آيري ائولردن گؤزهل و جلاللي اولان بير ائوين قاباغيندا دايانير. بير نئچه دفعه ايستهييركي قاپيني دؤيسون، آنجاق جرات ائله مير. نهايت اورهيي چيرپينا- چيرپينا آهستهجه قاپيني دؤيور.
هاچاندان- هاچانا ائوين اربابي گليب قاپيني آچاندا احمدي گؤروب تعجبله سوروشور: هه اوغلوم كيمي ايسته ييرسن؟ سؤزون نه دير؟ احمد اوتانا- اوتانا باشيني آشاغي سالاراق. ((ايش دالينجا گزيرم- دئيير)).
ارباب دئيير: لاپ عجب ائله ييرسن، ائله من ده سنين كيمي بير ايشچي آختاتاريرديم. همين گونده احمد، اربابين ايشچيسي اولاراق گؤزله يير كي، فلان شئيي گتير. گؤرور يوخ، بير گون كئچير اما اربابدان خبر اولموركي، اونا ايش گؤردورسون. سحريسي ده بئله اولور. اوچونجو گون، دؤردونجو گونه كئچنده احمد اربابين يانينا گئديب، بو بارهده نگران اولدوغونو سؤله يير. ارباب دئيير: اوغول گئت ايش وقتي اؤزوم دئيهرم.
بونون اوستوندن بير نئچه گون كئچيب، كئچمه ميش ارباب احمدي چاغيريب، امر وئرير كي، بير اينك كسيب، دريسيني دقتله سويسون. احمد اربابي نين امرينه باش اييب، تئز بير اينك تاپيب، دريسيني سوياندان سونرا، دوهلري طويلهدن چيخاريب، بوش چواللاري اونلارين اوستونه آتيب، اينك دريسيني ده گؤتوروب، اربابلا بيرليكده يولا دوشور. آز گئدير، چوخ گئديرلر، آخيردا اوجا بير داغين اته گينده دوهلري دايانديريرلار. ارباب احمده دئيير: تئز اول بو دري ييه بورون گؤروم، نه اولور. احمد خبردن خبري يوخ، ائله درينين ايچينه گيرمهسي ايله، سريتلنمه سي بير اولور. ارباب اينك دريسيني احمده بورويندن سونرا، دوهلري كنارا چكيب، اؤزوده قاچير، ايري بير داشين داليندا گيرلنير. آز كئچمهدن بير نئچه قيرغي گليب، دريني قانادلاري آلتيندا داغين قله زيروسينه آپاريب، يئره قوياندان سورا ديمديكله مه يه باشلاييرلار.
او قدر ديمديك له يير لر كي، دري بير نئچه يئردن دليك- دليك اولور. احمد قورخوسوندان دئشيك لري ييرتيب، اؤزونو بير تهر ائشيگه چيخارير. قيرغي لار اوندان قورخوب، اوچوب گئديرلر.
احمد باخيب گؤرور داغين، اوستو جواهرلرله دولودور. اؤزوده مين ايل قالسا بوردان آشاغي ائنمك ممكن اولماياجاق. احمد يان- يؤرويه گؤز گزديرنده گؤرور داغدا جواهر قدر آدام سومويوده، وار. اونلاري گؤروب آرتيق قورخويا دوشن احمد بيرده آشاغي باخاندا گؤرور اؤز اربابي داغين اتگينده دايانيب. احمد باغيريب، دئيير: ارباب من بوردان نئجه قورتارا بيلرم؟
ارباب دئيير: اوردا كي جواهرلرين هاميسيني آشاغي تؤكندن سونرا دئيهرم نئجه گلرسن.
يازيق احمد داغين كلهسينده هر نه قدر جواهر وارايدي هاميسيني آشاغي تؤكندن سونرا داياندي گؤرسون اربابي اونون آشاغي ائنمه سينه نئجه يول گؤسترهجك. اما گؤزونه دؤندويوم ارباب دوهلريني يؤكله يندن سونرا آرخايين- آرخايين شهره يوللانيب، گئتدي. احمد كور پشيمان دايانيب ايشين آخريني گؤزلهييردي كي، بيردن- بيره جثهلي بير قيرغي اونون باشي اوستونده دايانير، اونا بير خطر يئتيرمك ايسته ديكده احمد اؤزونو كنترل ائديب، قيرغينين آياقلاريندان برك- برك ياپيشيب، آغيرليغيني داغين آشاغي طرفينه سالير. قيرغي يوخارييا ساري قانادلانير، احمد ده آغيرليغيني آشاغييا سالير. آخيردا احمدين آياغي داغين اته گينده يئره دهيندن سونرا قيرغي نين آياقلاريني بوشلايير. قيرغي اوچوب گئدير، احمد شهره قاييدير.
احمد توودابانا دئييب بير باشا اربابين قاپيسينا گلير گؤرور كي ارباب اونو تانيمير، تانيسايدي دا احمدين اورادان سالم قاييتماسينا اينانمازدي. چونكي چوخ ايللردن بري بو حيلهايله داغين باشينا گؤنده رديگي يوزلرجه جواندان بيري ايندييه كيمي ساغ قاييدا بيلمه ميشدي. اربابين طرفيندن آرخايين اولان احمد قاباقكي كيمي ايش دالينجا گزديگيني، بيلديرهندن سونرا ارباب اونو ايشلتمه يي قبول ائلهيير. ارباب قاباقكي كيمي بير گون بئله ايكي گون بئله احمده هئچ ايش بويورمور. احمديئنه ده اونون علتيني سورشاندا، لازم اولان گون اؤزوم دئيهرم، سؤيلهيهرك اونوآرخايين ائله ييب، دئييركي، گئت قيچلاريني بير- بيرينين اوستونه آشيريب، راحت اوتور، هئچ نهيين ده فكريني ائلهمه.
وقت تماما يئتندن سونرا ارباب احمدي چاغريب دئيير كي، تئز اول بير اينك دريسي، بير نئچه بوش چووال حاضرلا، بئش آلتي دوهايله چؤله چيخاجاييق. احمد تئز اربابي نين امريني يئرينه يئتيريب. بير اينك كسيب دريسيني سوياندان سونرا، بوش چواللاري گؤتوروب دوهلرين اوستونه ساليب يولا چيخيرلار.
آز گئديرلر، چوخ گئديرلر آخردا اوجا بير داغين اتهگينه چاتيرلار. اربابين امري ايله احمد اينك دريسيني يئره سريب، نه ايش گؤرجه ييني اربابدان سوروشاندا، ارباب دئيير، يات بو درينين ايچينده اونو اؤزونه بورو، دئيير: باشارميرام. سيز اول منه اؤيرهدين، سونرا نه دئسهز اونو ائلهرم. ارباب دري نين ايچينده اوزانيب، اونو عمللي- باشلي اؤزونه بورويندن سونرا احمد وقتي تلف ائلهمهييب، دريني ايپ ايله برك- برك سارييير.
سونرا دوهلري قيراغا چكيب، ايري بير داشين داليندا گيزلنير. بير آز كئچيب، كئچمه ميش بير نئچه قيرغي گليب، دريني چكيب داغين كله سينه آپاريير سونرا دريني ديمديكلهمهيه باشلاييرلار. قيرغي لار دريني ييرتاندان سونرا، اربابا قورخوال وئرير. اؤزونه قوت وئريب دريني بير تهر رد ائدير. قيرغي لار اونو گؤرهن كيمي قورخودان اوچوب گئديرلر. ارباب حيلهنين نئجه اولدوغونو بيلندن سونرا چيغيريب احمده دئيير: دي گؤروم سن او وقت بو داغدان نئجه دوشدون. اگر منه ده اؤيرهتسن بوتون وار- دولتيمي سنه تاپشيراجاغام. احمد گؤزونه دؤندويوم ده او احمدلردن دئييلدي كي بيرده بو كيمي بوش سؤزلره آللانسين. قاييديب اربابا دئيير: سن اوردا كي جواهرلري بير- بير تؤك يئره سونرا دئيهرم نئجه گل.
ارباب جواهرلري بير- بير تؤكندن سونرا، گؤزله ييركي، احمد اونون آشاغي ائنمه سينه كمك ائدهجك. احمدده دوهلري جواهرله يوكلهيندن سونرا، ايستهيير يولونو توتوب گئتسين، داغين باشيندان اربابين سسي گلير. احمد بس مني قويوب هارا گئديرسن سني الله منه ده اؤيرهت، گليم آشاغي.
احمد يولونو گئده- گئده چيغيريب دئيير:
من گئتديم، سن ده اورداكي، سوموكلردن اؤيرنيب، گلرسن. بئله ليكله ارباب اؤز عملينه راست لاشير. احمدده اؤز زحمتي نين نتيجه سيندن هميشه ليك اولاراق يوخسوللوقدان قورتاريير
آذربايجان ساتيريک شعيرينين بويوک داهي اوستادي ميرزا علي اکبر طاهير زاده(صابير) ين «ميدانه چيخير»آدلي حيکايه بواولوشاعيرين نثر يازيلاريندان بيريسي دير .صابيرين شعرلري اوزرينده بوگونه کيمي بير چوخ تدقيق اولوندوقي حالده نثر يازيلاري آزاراق تانينديقيندان ايتگين و گوزلردن ايراق قالميش.آشاغيدا کوچوک حيکايه بو بويوک شاعيرين نثريازيلاريندان بيرسي دير کي «کليات هوپ هوپ نامه »کيتابيندان ۱۳۲۰ –نجي ايلده تبريزده باسيلميش کيتابدان آليناراق ؛اورژينال شکلينده وئريلير.صابيرين شعر ساحه سينده ياراتديقي يئني چيليق ،نثريازيلاريندا دا گورمک مومکوندور.خاطيرلاتماق گرکير يازيني اورژينال وئريلماقيندان منظور او دوورانين يازي اوسلوبي و تورک يازيسي نين او دورانلاردا يازيسي تانيماق آماجي نظرده آلينيب.
ميدانه چيقور…
محمود،معنوي بر تربيه نک..بر تربيه دينيه نک آغوش حمايه سنده بويوموش؛حيات اختماعيه ده کي تلخي ؛خودکاميدن ذره قدر نصيبه دار اولموش ايدي.او،حياتني کوينک گوزل طاغلري..مشه لري..چمنلري..صولري اراسيندا بويوتمش معيشتک،ذوقک،خص.صيله عالم جديدک..عصرترقينيک تکاملندک خبري يوقدي..او الهک يولده سيحه بي حدوديني چکمگدن باشقه بر مشغله بيلمزدي..انسانيتک ؛مملکتينده؛تازه آدي تازه صداسي هنوز ايشيديلمگه باشلاديغي وقت؛محمود ؛استغراق خاموشي ايچنده تجليات طبيعيه سنک اشعار متصوفه سي ايله دمگذارايدي……
گوزل طاغلر..گوزل چمنلر..گوزل صولر بونلر هپ طبيعتک وسائط الهامي در،هرروح اوز،نصيبه ارشاديني اونلردن آلار..محمودده طبعتدده کي الهامات متعاليه سني او گبي شيلره مجلوب گورييوردي..وطنک يکي يکي سوزلريني ايشيدکجه..ملتک نوع عميقني گوردکجه فطرتنده مر کوز اولان حس آتشين، انشعاله باشلادي.اولدن وطن و ملت قايغوسي يادينه کلمزکن ايندي وطن.. ملت فريادلريني عيوقه چيقارييورديووفقط،چه سود ؟نه بوفريادي ايشيده جک جماعت نه ده بو حسياتي آ کلايه جق ملت واردي؟…
بو حسيات تصوفک ،تصوف دگل ؛حسيات تعصب و جهالتک ايچينده ياشايه- مامق امکاني باش گوستردي.ظلام ايچينده نور؛شبپره طبعان بشريت ايچون اک بي انصاف دشمندر.محمود ده اويله اولدي..اوزاوداسي اوزاقرباسي ..اوز عائله سي اونک خصم جاني اولديلر..اوده اوز جگرپاره لرين بواوغورده علم ..حريت،انسانيت..مدنيت اوغورنده فدا ايتدي..اغتراب ايتدي..اوز محيط اجتماعيسنده برجه مصدرعرفان و مدنيت بيلديگي(…)يه کلدي..او آرتيق اوراده راحت ايدي مسرورايدي..مسعود ايدي..اوني يوزينه قارشي تکفير تلعين ايتميورلر..اونک حريت فکريه سنه ..آثار قلميه سنه جبرايله ايتميورلردي..هر کاه که اونک شهرنده کي رفاه معيشتي يوقدي،فقط سعي قلمي ايله ..ناموسلي..غيرتلي آديله ادبيات مبيه سي آراسينده برموقع ممتازکسب ايتمشدي..اويازييور چاليشيور بشريته مرحمت..شفقت گوسترييوردي؛بولنديغي يرده برافکار جديده دارالعرفاننده اشغال ايتديگي موقع تدريسي اونک گذارش حياتنه خادم اوله جقدي.ايندي حر،آسوده برفکره مالک؛مستريح!
***
پرستشکاري بولنديغي حيات مطبوعاته ده برکره داخل اولسه؛آرتق،مورانه اولسه ده ايده جگي بوخدمتله ذوق معنويسني تطمين وجداننک غليانني تسکين ايده جکدي.اويله اولدي.يقندن طانيديغي برغزته نک علمله سي صره سنه گيردي،مطبعه نک پريشان وقسوت انگيز حياتني داها بيلمه ن بو آدم اک آز اجرت خدمتله فخورانه چاليشيوردي.«روحم؛بوسعيدن محظوظدر؛گوج اولسه ده دوام ايده جگم چونکه غايۀ املم ملته خدمتدر!»دييوردي او؛اعضاي مطبوعاتک سياناهيسنه حرمت..محبت گوستردي.اونلري مصلح انسانيت بيلردي..اونلري اقدس اوامر الهي اولان :بنم عندمده ان بيوک احسان بيزالبشر تأميزصلاح وسعادت خائم اولانلرک قوللغيدر!فرمانني اجرايه کوکل بيلردي.
فقط هيهات؛تصادف اوني اويله آلداتدي که بوتون غيظ قلبيسي بر آنده مدهش بر قوه مدخره گبي پاتلادي…..غزته نين مديري خلقاً عادي؛طبعاً دني؛وجدانني منفعت شخصيه سي اوغرنده پايمال برساخته کاريدي…
اوهيچ بر وقت اينانميوردي که بويله بروجدان بويله عادي بر لئامت مطبوعات مليله سنک برعضومهمنده بولونسون؛لکن گرکدي که بوحقيقتي لايقيله اوگرنسون؛پرستشکاري اولديغي بوصحائف مطبوعاته بويله آلچق و مخرب برميقروبک نه صورتله ياپشديغي اوگرنمک ايسته يوردي.برگون وظيفه سيله مشغولدي..مرتب لردن برينک شکواي متظلمانه سني ايشيتدي.تاثري آرتدي رقت شعري هيجانه گلدي.تازيانه آتشبار اولان خامه جوالندن غير اختياري برقاچ مصراع دوگولدي..پک آجي ايدي.اوزي ده آغلادي..دها متيقظ..دها مراقلي برصورتده تدقيق محيطه باشلادي..اوح پک برباد!پک ملعونبرحيات..هرکس نفرت ايدييور..شخصاًمعروفي اولان هرکس اوني منفور..لئيم..عادي بيليور..فقط هيهات؛برورقه مطبوعانک صاحبي..افکارعموميه نک شخصاً طانيماديغي بوچهره سياه شيطنت حالا اورته ده طولانيور..ياشايور..
محمود داها زياده تدقيقاتده بولوندي..اوح..ايشيک ايچينه گيرديکجه ملوث بو آدم انسانيت؛ممعارف؛وطن دشمني ايميش!بروسيله اتحاد و اتفاقک پريشاني و اضمحلالنه ده سبب اولويور..اودارالتحصيلک تکاملي آراسينده اويناديغي روللريله انقراضنه ده بادي اولمش…بوتون هئيت تعليميه اوني تامين ايتمش.
داهاداها …..اوت او حتي يکي اويانان و بويکي لک اوغرونده باشلرويرن…قانلردوکن برملتک افرادمعصومه سي آراسيندا ده اختلاف صاليور وبولانيق سوده بالق آولايه جن؛آرتيق هر طرفدن اوزينه قارشي چ.ريلان انتظار استکر اهک اوکنده فساد ايله تامين معيشت ايده جک..ممکن اولورسه ياشاديغي مملکتک قانون استيدادينه مراجعت ايده رک کندسيندن ماتدا بوتون مطبوعات موجوده نکسدينه چاليشه جقميش!!
هيهات هيهات برغزته مديري..بويله بردني بويله برناموس اولسون!محمود بر درلو فکيرينه بوحالي صيغديرميوردي..ومطبوعات ايچينده بويله بر لونک افکارعموميه يي؛ملتي آلداته رق لکه له ديگمه تجمل ايده ميوردي.
نهايت ايشک ميدان ثبوت و علنيته چيقمسي ،اوت بورزيل مخلوقک بومضر بشر پارچه سنک يورق اولمسي گرگدي..
محمود ذاتاً بشريتک رداي دين آرقه سنده عاجز؛سفيل،بي ادراک مخلوقلري حيله و ريا ايله اغفال ايدن آباء استبدادک هپسي تلعين ايده رک چکيلميشدي.
شيمدي ده غيرت وطنيه ؛حمت مليه نک کرسي خطابتي..صحيفه تبليغي محترم برواسصه ارشاد اولان غزته نک ده پرده نفاق و شقاق اولمق اوزره استعمال ايدلديگني گورنجه بوسبتون جهان ده شايان اعتماد برشي اولمديغينه قائل اوله جقدر.
فقط عمرينک اوچده ايکيسي برعماي جهل ايچينده کچيرديگي حالده اواخر ايامده،خيالنه عاشق اولديغي مدنيتک انوار فيضافيضيندن بي نصيب اولمق برانتحار معنوي دن بشقه برشي دگلدي.تحمل ايده بيلمدي.دروننده برحزن يتيمانه طوغدي وجهاً مرارت قبيله سي گورولميان بو آدمک گوزلرينده شيمدي سونک يورغون برشعله نفرت فيشقرييوردي. انسانلرده بوحال نادراًگورونور لکن بو گبي علائم وجهيه اويله درين اسرار روحيه نک ترجماني اولور که بوني محسوسات ماديه ايله تبليغ و افاده غير قابلدر.بوگبي انفعالات معنويه اثناسنده آرزو ايديلان هر شي صميمي در..حقيقي در عادتاًاجابت قبول عندالله محقق اولان خلوص نيت ايشته اوحالک وجودي ديمگدر.خشوع و خضوع روح بويله برهيجانک اعصابي تحريک ايتميشدي باشقه برشئي دکلدر.